Gaudeamus Muziekweek – Deel 2 (Concert Recensie)
[…] Tijdens de twee concerten in de avond staan drie genomineerden centraal, de uit Taiwan afkomstige Shih-Wei Lo, de Amerikaan Anthony Vine en de Canadees James O’Callaghan. Quatuor Bozzini speelt in TivoliVredenburg van alle drie de componisten een stuk, Ensemble Modelo62 brengt werk van Vine en O’Callaghan.
‘R[o/u]LE (s)’ van Shih-Wei Lo is evengoed een stuk voor strijkkwartet als een stuk voor slagwerkensemble. Vooral de twee violisten krijgen de nodige taken erbij van deze componist. Nu is dit niet nieuw in de moderne muziek, componisten als Stockhausen, Crumb en Cage gingen Lo voor, alleen zat daar ongetwijfeld niet dezelfde gedachte achter als bij Lo. Lo is als Taiwanees bijzonder geïnteresseerd in het begrip identiteit. Niet zo gek natuurlijk als je de geschiedenis van Taiwan kent. Het incorporeren van andere instrumenten in een strijkkwartet heeft voor hem dan ook een symbolische lading. Dat is natuurlijk allemaal heel interessant maar de grote vraag is natuurlijk altijd weer: weet de componist zijn ideeën ook goed te verklanken? Lo heeft zijn stuk opgebouwd uit losse fragmenten, verschillend in intensiteit, volume en dynamiek en gescheiden door stiltes, als kralen aan een ketting. Bijzonder daarbij is hoe hij de Chinese muziek verweeft met de westerse klanken. En de toevoeging van percussie levert soms verrassende effecten op. Maar de toevoeging van diezelfde percussie, veel percussie, maakt het stuk ook wel wat onsamenhangend. De indruk ontstaat dat Lo wel erg veel wil in twaalf minuten.
Van James O’Callaghan krijgen we deze avond een completer beeld omdat zowel Quatuor Bozzini als Ensemble Modelo62 een stuk van hem spelen. O’Callaghan is als componist bijzonder geïnteresseerd in het wezen van muziek versus geluid. In zijn stukken, en dat geldt zowel voor ‘Pre-echo (after empties)’ als voor ‘AMONG AM A’, speelt hij overduidelijk met dit gegeven. Wat is (omgevings) geluid? Wat gebeurt er als ‘ongewenste’ geluiden deel gaan uitmaken van de muziek? En dezelfde vragen stelt hij zich met betrekking tot voorwerpen. Wat is een muziekinstrument? En wie bepaalt dat? Op zich natuurlijk interessante gedachten. Absoluut niet nieuw dat moge duidelijk zijn. De experimentele muziek trekt zich reeds decennia niets aan van de zogenaamde grenzen tussen geluid en muziek. Daar heerst veeleer de gedachte dat een bepaald geluid muziek genoemd kan worden, als het past binnen het geheel. Het gaat veel meer om de context, dan om het geluid an sich. En daar, bij dat begrip context, wringt bij O’Callaghan de schoen. Het is natuurlijk leuk bedacht om twee van de vier leden van Quatuor Bozzini in de weer te laten zijn met een schepje en een met zand gevulde bloempot, maar de vraag is wederom: voegt het wat toe? En dan is het antwoord “niets”. Sterker nog, het leidt af. En in ‘AMONG AM A’ laat hij de musici al te regelmatig obsessief hun stoel verschuiven als onderdeel van de muziek. Eén keer is leuk, twee keer gaat ook nog wel, maar dan wordt het een gimmick, en dus irritant. Bij O’Callaghan ligt het er allemaal zo dik boven op dat het kinderachtig wordt. Wil je ‘andere geluiden’ incorporeren in je muziek? Wil je het begrip vervreemding toepassen? Prima, maar doe het dan wel subtiel, laat het van toegevoegde waarde zijn, je compositie versterken. O’Callaghan bereikt helaas het tegenovergestelde.
Wat dat betreft gooit Anthony Vine hogere ogen. De drie stukken die we voorgeschoteld krijgen, ‘Between Blue’, ‘From a Forest of Standing Mirrors’ en ‘For Agnes Martin’ horen alle heel nadrukkelijk tot zijn œuvre en bezitten een grote mate van overeenkomst in stijl. Hij zegt zelf over zijn muziek: “Voor mij is geluid een fysiek object. Ik benader muziek met een sculpturale blik. Het is een visueel aspect dat een verscheidenheid aan vormen kan aannemen.” Vine laat zich voor zijn stukken inspireren door uiteenlopende kunstvormen als dans en schilderkunst maar zijn output vertoont opvallende overeenkomsten. Bijvoorbeeld in die benadering van geluid als fysiek object. De klanken in het strijkkwartet ‘Between Blue’ zijn opvallend massief en verdicht, mede doordat hij regelmatig het voltallige kwartet dezelfde muzikale lijn laat spelen, als één instrument laat klinken. En in ‘From a Forest of Standing Mirrors’ voor piano, contrabas en slagwerk creëert hij een bijzondere klankwereld met de combinatie piano, gongs en vibrafoon. De muziek van Vine heeft ook iets kils, afstandelijks en onpersoonlijks. Het gaat bij hem maar al te vaak om thema’s als eenzaamheid, vervreemding en leegheid. In ‘Between Blue’ vangt hij die leegte perfect. Verstild, ijl en met een soort van desolate mysterieuze klank weet hij de luisteraar te vangen. Het werk van Vine kent dan ook zeker parallellen met elektronische muziek. En dan niet qua instrumentatie, want in de drie genoemde stukken zit vrijwel geen elektronica, maar qua vorm en inhoud. De massieve structuren, de microtonale stemming, de gerichtheid op klankkleur vinden we in de elektronische muziek eveneens vaak terug. Dat Vine tevens een groot liefhebber van Morton Feldman is, hoeft evenmin te verbazen. De uitspraak van Feldman die Vine zelf citeert is dan ook onverkort op zijn werk van toepassing: “Er is een bijzonder citaat van Feldman: “Een gedeelte van mijn muzikale denken is om geluid zonder bron te hebben…Mijn stukken falen als iemand kan zeggen: ‘Ah, daar is een trombone, daar is een hoorn.’ Ik wil graag dat de instrumenten…anoniem worden.”